متن شعر نوایی نوایی؛ از ترانه‌های موسیقی محلی خراسانی

نوایی نوایی از ترانه‌های موسیقی مقامی محلی خراسانی و ناحیه تربت جام است که در کل سرزمین ایران محبوبیت پیدا کرد و بارها بازخوانی شد. غلام‌علی پورعطایی (زاده ۱۳۲۶ – درگذشته ۱۲ مهر ۱۳۹۳) دو تار در دست گرفت و نوازندگی را آغاز نمود، غزل عاشقانه عبدالباقی طبیب اصفهانی (درگذشته ۱۱۶۸ یا ۱۱۷۱ هجری قمری) با آن هم‌آهنگ گردید و به این ترتیب آوایی ماندگار به جهان تقدیم شد.

نوایی نوایی نوایی نوایی
همه با وفایند تو گل بی وفایی

الهی برافتد نشان جدایی
جوانی بگذرد تو قدرش ندانی

غمش در نهان‌خانه دل نشیند
به نازی که لیلی به محمل نشیند

به دنبال محمل چنان زار گریم
که از گریه‌ام ناقه در گل نشیند

خلد گر به پا خاری، آسان برآرم
چه سازم به خاری که در دل نشیند؟

پی ناقه‌اش رفتم آهسته، ترسم
مبادا غباری به محمل نشیند

مرنجان دلم را که این مرغ وحشی
ز بامی که برخاست به مشکل نشیند

عجب نیست خندد اگر گل به سروی
که در این چمن پای در گل نشیند

به‌نازم به بزم محبت که آنجا
گدایی به شاهی مقابل نشیند

طبیب، از طلب در دو گیتی میاسا
کسی چون میان دو منزل، نشیند؟

غلام‌علی پورعطایی مبدع نوایی نوایی بخشی» بود. بخشی‌ها، نوازنده‌های دوتاری هستند که علاوه بر ساختن دوتار خودشان، شعر مناسب با آن موسیقی را هم می‌سرایند. با این شیوه به نظر می‌رسد ساز جزئی از وجود او می‌شود و بخشی همراه ساز می‌نالد.
پس از آنکه آهنگ پورعطایی به شهرت رسید، خوانندگان بسیاری نوایی نوایی را به شکل‌های گوناگون، با جلو عقب و کم و زیاد کردن ابیات بازخوانی کردند که ترانه بیژن بیژنی با نام نهانخانه دل از مشهورترین آنهاست.

نوایی نام یکی از مقام‌های موسیقی خراسانی هم هست که در شمال و جنوب خراسان به دو شکل مختلف توسط بخشی‌ها اجرا می‌شود. که در نوایی نوایی مشهور با شعر طبیب به آن رنگ و بو بخشیده شده است. نوایی نوایی را عموماً در دستگاه نوا و گاهی نیز در دستگاه ماهور اجرا کرده‌اند.

غزل طبیب اصفهانی جزو کاروانیات به شمار می‌رود. کاروان معشوق عازم سفر است و عاشق در پی ناقه گریان می‌دود. در ادامه از معشوق به خاطر رنجاندن دلش شکوه و شکایت می‌کند و حتی او را تهدید می‌کند و می‌گوید ممکن است براثر این رنجاندن‌ها دلش را فراری دهد. تصویرسازی‌های بدیع طبیب اصفهانی در این شعر تا حد زیادی تصور واقعه را امکان‌پذیر می‌سازد. شعر با نصیحت طبیب پایان می‌یابد: نیاسودن در دنیا که به منزله محل سفر است.
لازم به ذکر است دو بیت نخست جزو شعر طبیب نیست و خواننده آنها را به ذوق و قریحه خود به آن افزوده است. نکته جالب ترجیع‌بند شدن این دو بیت در میان ابیات غزل است.